Чукӧртіс Ю.Рочев.

ТӦЛЫСЬ ГУГА, ШОНДІ БАНА ПИ · Коми Мойд

лас-вылас сар. Сарлӧн пи эм. (Пи гӧтрасян арлыда нин). И пи кӧсйӧ гӧтрасьны да сэсся и муніс невеста корсьны. Мунӧ зэв ылӧ, мӧд муӧ. Невестаяс дорӧ пырис. Куимӧн пукалӧны. Ӧти шуӧ: "Ме шӧвк палялаӧн кужа вурсьыны". Мӧд шуӧ: "Ме кужа пусьыны-пӧжасьыны". А коймӧд шуӧ: "Ме тӧлысь гуга, шонді бана пи кужа вайны".

Мойд мойд и эм. Сэсся тӧлысь гуга, шонді бана чужтыны кужысьӧс и ваяс сарлӧн пиыс гӧтыр вылӧ.

Сэсся оласны-выласны, оласны-выласны дай тӧлысь гуга, шонді бана пи вайысь коркӧ и нӧбасьны пондас. А важӧн ӧд больнича ни нинӧм эз вӧв, пывсянӧ да кытчӧкӧ, гидӧ да вайлывлісны. Сэсся и пывсянӧ лэччас кага вайны, а сар пи мунас гӧгиньӧс корсьны, пӧчӧӧс. Пӧчӧӧс корсьны мунас, и сылы гӧгиньыд пыдди юмаыд паныдасяс. А юмаыд вӧлӧм ассьыс нывсӧ кӧсйӧ сетны сар пи саяд. Сэсся юмаыд паныдасяс да:

— Кытчӧ нӧ мунан?

— Ме муна гӧгиньӧс, пӧчӧӧс корсьны.

— Ме нӧ тэн не пӧчӧ? Ме не пӧчӧ? — шуӧ юма.

— А колӧкӧ, и тэ туян.

Сэсся и вайӧдас гӧгиньтӧ пывсянад. А сійӧ бабаыд куим тӧлысь гуга, шонді бана пи ваяс. Юмаыд куим кычипиӧс лӧсьӧдас. Кагаяссӧ шердынӧ пуктас да петкӧдас бабитчигас да шуас: "Уф-уф? Мед лоны тіян лунын морт, а войын — кӧин!" Сэсся и мӧдӧдалас найӧс полеӧ, пӧльыштас да. А куим кычиписӧ катӧдасны сар пилы. Вот пӧ, тӧлысь Гуга, шонді бана питӧ вайны кӧсйис да куим кычипи вайис.

А быть ӧд босьт. Сэсся оласны-выласны, меным висьтавны регыд, а найӧ дыркодь оласны дай мӧдысь пондас нӧбасьны бабаыд. Мӧдысь пондас нӧбасьны да бабаыд ещӧ на и корас, эн нин пӧ сійӧс пӧчӧтӧ вайӧд.

Сар пи бара мунас гӧгинь корсьны, и бара сэтчӧ веськалӧ, бара юмаыд воас. Бара воас да бара сідзи мӧдӧдас. Куим тӧлысь гуга, шонді бана пи ваяс. А юмаыд бара босьтас найӧс, шердынӧ пуктас, петкӧдас ывлаӧ да: "Уф-уф! Лунын мед морт лоанныд, а войын кӧинъяс!" Бара куим кычипи катӧдас сар пилы. Квайт кычипи нин лои, а квайт кагаӧс нин лои мӧдӧдӧма кытчӧкӧ полеӧ.

Сэсся бара оласны-выласны, оласны-выласны. Сар пиыдлы вывті эз ло лӧсььід, ёна шогалӧ. И коймӧдысь мӧдӧдчас, нӧбасьны пондас бабаыд, да коймӧдысь мӧдӧдчас гӧгиньӧс корсьны. А коймӧдысьнад бабаыд кыдзкӧ гӧгӧрвоас ли, мый ли да ӧтик тӧлысь гуга, шонді бана питӧ пӧдушка пиас сюйис. Пӧдушка пиас сюйис. Сэсся юмаыд и кык кычипи катӧдас сар пилы. Ӧкмыс эськӧ колӧ вӧлі, а кӧкъямыс кычипи лои. Кӧкъямыс кычипи. Но сар пиыд и сэтшӧма скӧрмас да бабатӧ бӧчкаӧ сюяс и мореӧ лэччӧдас. Мореӧ лэччӧдас, а бабаыд на и шуас: "Меным кӧть нин ещӧ пӧдушкаӧс вайӧ". Сэсся пӧдушка сетасны бӧчкаад. Сійӧ перъяс питӧ пӧдушкасьыд, да сійӧ вывті ӧдйӧ пондас сэні быдмыны: войнас — килограмм, луннас — весьт.

Плавайтасны, плавайтасны, мореас плавайтасны, плавайтасны; пиыд зэв ӧдйӧ бьодмӧ дай бӧчкаад эз нин понды тӧрны. Бӧчкаад эз понды тӧрны пиыд да шуӧ: "Мамӧ, ме нӧ либӧ чужйыштча?"

— Эн на, пиӧ, эн на, гашкӧ, море шӧрасӧсь на ми да вӧямӧ.

Сэсся плавайтасны, плавайтасны да мыйкӧ быттьӧ бӧчкаыд гиджгысис, шыыд кылас. Сэсся мыйӧн гиджгыссяс, пиыд и чужйыштчас. И бӧчкаыд потӧ. Бӧчкаыд потӧ дай эня-пиа сэтчӧ берегас и овмӧдчасны, Берегад овмӧдчасны, и пиыд и шуӧ: "Часлы, ме ветла таті гуляйтышта. Гуляйтыштны ветла, да видлыны лоӧ, кытӧн мый керсьӧ".

Сэсся муніс гуляйтны, да зэв ыджыд керка сэні море дорад. Керка эм, да керкаад и пырис. Керкаыд эськӧ олан керка, но некод морт абу. "Кодкӧ кӧ олысьяс эм, колӧ дзебсьыны",— думайтчӧ. И дзебсяс. Дзебсьӧмнад олыштас, и пондас кывны локтысьяслӧн шы. Видзӧдӧ: локтісны кӧкъямыс кӧин. Сэтчӧ кӧкъямыс кӧиныд пырисны и шарк пӧрччысялісны да ставыс лоисны тӧлысь гуга, шонді бана зонъясӧн. Сійӧ эз и петкӧдчы. Сэсся муніс да мамыслы пондіс висьтавны:

— Вот-вот сэтӧн и сэтӧн кӧкъямыс кӧин локтісны, пӧрччысисньі да ставыс ме кодьӧсь — тӧлысь гуга, шонді банаӧсь.

— Сійӧ, муса пиӧй, менам пиян ставыс,— мамыс шуӧ.

Сэсся сійӧ нёнь йӧвсӧ пычкас да мам йӧвсьыс прӧскур пӧжалас, прӧскур кодь кӧкъямыс кӧлӧб пӧжалас.

— Тайӧс ну,— шуӧ пиыслы,— да сет налы.

Сэсся и мӧдысь пиыд каяс, пырас керкаад дай кымын пань куйлӧ, сымын жӧ прӧскур кодь кӧлӧбсӧ пуктас. Сэсся сійӧ дзебсяс бара.

Кӧинъяс пырасны, пӧрччысясны и шуӧны:

— Кодкӧ волӧма татчӧ. Видзӧд, мый вайӧма. Кодкӧ волӧма.

Видласны сёйны да зэв пӧ чӧскыд, быттьӧ пӧ мам кӧра. И кутасны чуксавны: вай пӧ петкӧдчы, коді тэ, нинӧм пӧ ӧд огӧ керӧй!

И петкӧдчас — ӧкмысӧд тӧлысь гуга, шонді бана пи. Ёна рад лоасны, зэв ёна любуйтчасны. Сэсся мунасны да мамсӧ вайӧдасны. И сэтчӧ овмӧдчасны. Зэв бура пондасны овны.

Сэсся сэті вӧлӧм кутшӧмкӧ дядьӧ мунӧ. Аддзас керкасӧ дай пырас узьны. Тӧдмасяс пиянкӧд. Сэсся мунас дядьӧыд дай коркӧ-некоркӧ сар пи ордад бара узьны пырас. Паччӧр сэрӧгас узьӧ и шензьӧ: "Аттӧ дивӧ: ме эсті зэв ёна ветлывлі да немтор некутшӧм керка эз вӧвлы. Ӧні со сэтшӧм и сэтшӧм керка эм. Да ӧкмыс тӧлысь гуга, шонді бана пи эм дай дасӧд мам",— шуны пондас. А юмаыд, сійӧ нин тані тшӧтш ыджыдӧ пуксьӧ, юмаыд пондас шуны: "Эй, тэ мый сэні висьталан, тэ тай мыйсюрӧсӧ сӧран!".

А дядьӧыд ӧтиысь висьталӧ да мӧдысь висьталӧ. И сар пи кылас, да дум вылас усьӧны пияныс. Сэсся сар пиыд мунас да вайӧдас гӧтырсӧ да ӧкмыс тӧлысь гуга, шонді бана пиянсӧ. Да ӧні на олӧны-вылӧны вывті бура.